تلاش كشورهای رو به انكشاف برای بدست آوردن عضويت سازمان تجارت جهانی
1- افغانستان در آستانه پيوستن به سازمان تجارت جهانی:
مقامات در افغانستان می گويند اين كشور تلاش دارد ظرف سه سال آينده عضويت سازمان تجارت جهانی (wto) را بدست آورند . هدايت امين ارسلا وزير تجارت افغانستان در بازگشت از اجلاس سازمان تجارت جهانی هانک كانگ در يک كنفرانس خبری در كابل ابراز اميدواری كرد كه عضويت اين كشور در سازمان تجارت جهانی فرصت های مناسبی را برای سرمايه گذاری و تجارت در افغانستان به دنبال داشته باشد اين نشست در نيمه ماه دسمبر در هانک كانگ بر گزار شد . آقای ارسلا نخستين مقام بلند پايه افغان است كه در اجلاس سازمان تجارت جهانی شركت كرده است . سال گذشته به دنبال آنكه آمريكا از عضويت افغانستان در سازمان تجارت جهانی حمايت كرد مقامات افغان گفتند كه آنها ظرف هفت سال آينده قادر به كسب عضويت اين سازمان خواهند شد.
اكنون مشخص نيست كه چه موضوعی سبب اميدواری وزير تجارت افغانستان به اين شده است كه كشورش ظرف سه سال آينده قادر به دستيابی به اين موفقيت خواهد بود؟ آقای ارسلا در اين مورد می گويد يكی از عوامل خوش بينی او در اين زمينه اين است كه سياست های اقتصادی افغانستان در شرايط كنونی با اصول سازمان تجارت جهانی برابری دارد او می گويد از سوی ديگر فضا و زمينه ها برای سرمايه گذاری و فعاليت های اقتصادی در افغانستان خوب است و مهم تر از همه اينكه جامعه جهانی با افغانستان در زمينه های مختلف سياسی و اقتصادی كمک می كند مجموع اين عوامل ما را قادر می سازند تا در سه سال آينده عضو اين سازمان باشيم .آقای ارسلا: البته برخی قوانين ما بايد تا حدودی تغير كند يا به عبارت ديگر اصلاحاتی در زمينه قوانين انجام شود هر چند بخش عمده اين كار در گذشته صورت گرفته است وزير تجارت افغانستان همچنين گفت در حاشيه اجلاس سازمان تجارت جهانی باشماری از وزرای خارجه و تجارت كشورهای عضو ديدار كرده و آنها را به سرمايه گذاری در افغانستان تشويق كرده است . در حاليكه شماری از كشورهای منطقه پس از ده سال تلاش هنوز نتوانسته اند عضو سازمان تجارت جهانی شوند آقای ارسلا حمايت جامعه جهانی به خصوص آمريكا از افغانستان و همچنين آمادكی اين كشور برای سرمايه گذاری و تجارت را از عواملی می داند كه روند عضویت افغانستان در این سازمان را سرعت می بخشد همخوانی قوانین کشوری خواستار عضويت در سازمان تجارت جهانی است با اصول اين سازمان يكی از شرايط برای هر عضو جديد به شمار می رود در حاليكه هنوز تا عضويت افغانستان در اين سازمان معتبر جهانی حداقل سه سال دیگر باید منتظر ماند اما در مورد تاثیر عضویت افغانستان در این سازمان نظرات متفاوتی وجود دارد برخی از كارشناسان مسايل اقتصادی به اين نظر هستند كه كشورهای دارای اقتصاد ضعيف از جمله افغانستان با عضويت در سازمان تجارت جهانی مجبور خواهند شد بازارهای داخلی خود را به روی توليدات خارجی باز كنند و در اين ميان فرصت چندانی برای رقابت و رشد اقتصادی داخلی خود نخواهند داشت ولی شماری هم به اين نظر اند كه پيوستن افغانستان به سازمان تجارت جهانی سرمايه گذاری در اين كشور را آسانتر خواهد كرد و در نتيجه تأثير مستقيم روی بلند رفتن سطح زندگی مردم بر جا خواهد گذاشت در حال حاضر سازمان تجارت جهانی149 عضو دارد در حاليكه 27 كشور ديگر نيز سرگرم مذاكره برای پيوستن به اين سازمان هستند.8
2- ورود بی سرو صدای عربستان به سازمان تجارت جهانی:
اخبار مهم اغلب در سكوت گم می شوند ورود آرام و بی سرو صدای عربستان سعودی به سازمان تجارت جهانی هم مصداق همين سكوت بود ميزان سال 1384 نمايندگان سازمان تجارت در ژنو به اين ورود رأی دادند و حضور عربستان در(wto) در نشست آينده اين سازمان در هنک كنگ رسميت يافت . روند ورود عربستان به سازمان تجارت جهانی روندی طولانی بود رياض از سال 1993 بر درهای اين سازمان می كوفت و منتظر ورود بود. اين انتظار با مذاكرات پشت پرده طولانی و دشواری همراه بود اما در اين كشمكش ميان مهم ترين سازمان بين المللی جهان و كشور دارنده 25 در صد از ذخاير نفتی دنيا ، تيتر و خبر چندانی منتشر نشد . عربستان با داشتن 25 در صد از ذخاير نفتی جهان تأثير زيادی بر قيمت مهم ترين منبع طبيعی جهان و نقش مهم در توازن تجاری هر كشوری دارد پس به همين دليل بوده كه مذاكره كنندگان تجاری تلاش كردند مشكلات جدی اين روند را علنی نكرده و در پايان آن، اين مشكلات را هم دفن كنند بدون شک همين طور است بلاخره بعضی از اين موضوعات مهم می توانست توجه بيشتری را در كنگره آمريكا به خود جلب كند اما نكرد.
با پيوستن عربستان به سازمان تجارت جهانی شاخص كل بازار سهام اين كشور كه بزرگترين بورس دنيای عرب است به بالاترين حد رسيده است سرمايه گذاران نسبت به چشم انداز اقتصاد اين كشور بعد از عضويت در اين نهاد بين المللی تجارت خوش بين هستند اقتصاد عربستان عمدتأ متكی بر صادرات نفت است اين هفته يک بانک تجاری معتبر در عربستان سعودی اعلام كرد كه اين كشور امسال احتمالأ 163 مليارد دلار در آمد نفتی خواهد داشت كه بالاترين رقم طی 22 سال اخير خواهد بود. گروه مالی سامبا در گزارش اعلام كرد که ميانگين قيمت نفت خام عربستان در سال 2005 به 51 دلار می رسد كه 45 درصد بيشتر از 35 دلار سال پيش است . عضويت در سازمان تجارت جهانی مايه نگرانی برخی از چهره ها ی محافظه كار رياض شده است زيرا عربستان بايد تمام مقرارات اين نهاد بين المللی را بپذيرد و در نتيجه بخشهايی از اقتصادش را كه تا كنون بشدت كنترول می كرده است باز كند .
عربستان سعودی يكی از تحريم كنندگان اسرائيل است ، همچنين بايد بازارهای خود را به روی كالاهای اسرائيلی بگشايد . اسرائيل عضو سازمان است ولی آمريكا می گويد موافقت با عضويت عربستان بعد از دريافت اطمينان از رياض برای داد و ستد با تل آويو صورت گرفته است.عربستان به عنوان عضو اتحاديه عرب می گويد اسرائيل بايد مطابق قطعنامه 242 شورای امنيت سازمان ملل از سرزمينهای اشغالی در ژوئن 1967 عقب نشينی كند با اين حال رياض خواستار راه حلی مسالمت آميز برای مناقشه اعراب و اسرائيل است مذاكره كنندگان سعودی در مقطعی از مذاكرات نگران بودند كه بايد منع واردات مشروبات الكلی ، گوشت خوک و فيلم ها و مجلات هرزه نگاری را لغو كنند ولی حالا آنها می توانند از بندی در مقرارات سازمان تجارت جهانی درباره محدود سازی تجارت برای صيانت از اخلاق اجتماعی بهره بگيرند.
” راجر هاروی” تحليلگر بی بی سی می گويد كه پيوستن به سازمان ناظر بر تجارت جهان شايد امری پيش پا افتاده به نظر آيد ولی اين موضوع برای عربستان سعودی اهميت خاص دارد. برای اين پادشاهی كه از دير باز خود را از نفوس خارجيان مصون نگه داشته ، اين حركت می تواند گاهی در مسير پيوستن به دنيای مدرن و جهانی شده تلقی شود. همچنين به عقيده اين كارشناس ، ليبرالهای سعودی اميدوارند عضويت در سازمان تجارت جهانی به روند اصلاحات اقتصادی كشورشان شتاب بخشد و اين امر به نوبه خود بتواند موجب گشايش سياسی در اين كشور محافظه كار شود. چشم انداز پيوستن عربستان سعودی به سازمان تجارت جهانی همچنين واكنشهای تندی را در بيرون اين كشور بر انگيخته است برخی از اعضای كنگره آمريكا اين عضويت را پاداشی می دانند كه رياض لياقتش را ندارد.
آنها خواسته بودند كه دولت جورج بوش شرايط سختی را تعين كند و سعوديها دست از تحريم تجاری اسرائيل بكشند در جنگ با تروريسم بيشتر به واشنگتن كمک كنند و كارنامه حقوق بشر خود را بهبود بخشند مقايسه ميان روند ورود عربستان به wto با فرايند و مراحل ورود چين به اين سازمان همه چيز را روشن می كند ورود پكن به سازمان تجارت جهانی در سال 2000 بعد از يک سال بحث جهانی درباره تعهدات چين درباره گشودن درهای اقتصادش صورت گرفت . سرانجام در پی دستيابی به توافق درباره اينكه پيشرفت اين كشور از سوی wto و دولت های مهم رأس اين سازمان نظارت شود ورود چين به سازمان تجارت جهانی رسميت يافت اما بازهم كنگره در خواست كرد كه توافق ميان چين و كاخ سفيد را مورد بررسی و تأييد قرار دهد در حقيقت غرب از ابزار عضويت در wto برای كشودن درهای كشورچين بيش از حد انتظار پكن ، استفاده كرد اين ميزان گشايش و آزاد سازی در خواست شده در واقع از همه كانديدها ی ديگر wto بيشتر بود . همه این اقدامات هم به طور علنی و در منظر عموم صورت می گرفت تا چين نتواند بعدها از تعهداتش عقب نشينی كند.
اما درباره عربستان سعودی هيچگاه چنين فعاليت های در سطح بالا و بطور علنی صورت نگرفت كوچكترين صدايی از كنگره آمريكا شنيده نشد و نتيجه همچنان در ابهام به سر می برد عربستان اگر چه توافق هايی در زمينه گشايش بازار در بخش توليد ، كشاورزی ، بيمه و ارتباطات انجام داده اما بيش از 90 در صد از صادرات اين كشور همچنان در بخش نفت است . از سوی ديگر نمی توان اميدی به كاهش ممنوعيت بلند مدت عربستان عليه مشاركت بخش خارجی در اکتشاف و توليد نفت در اين كشور داشت.
در زمينه شفافيت در حساب و كتابها كه ويژه گی حياتی و بارز همه اقتصا دهای مبتنی بر بازار است عربستان نمره خوب نمی گيرد يكی از بزرگترين اسرار اقتصاد جهانی آن است كه عربستان چقدر نفت دارد و بيرون كشيدن اين نفت چه دشواری های خواهد داشت آژانس بين المللی انرژی اخيرأ اعلام كرد پاسخ به اين پرسش ها آينده قيمت های نفت وهمه موارد مرتبط با آن از جمله ميزان رشد اقتصادی در سراسر جهان را مشخص می كند . شركت نفتی دولتی آرامكوی عربستان كه بزرگترين از مجموع شركتهای اگزان ، بريتيش پتروليم، شورون و توتال است ، ازپذيرش نظارت و حسابرسی طرف سوم بر ذخاير خود خوداری می كند . هيچكدام از شرايط عضويت عربستان درwto اين كشور را به ايجاد تغير در اين سياست های غير شفاف مجبور نكرده است .
عربستان همچنین از مهره های اصلی مهم ترين كارتل دنيا يعنی اوپک است ماموريت اوپک اختصاص سهميه های صادراتی به امضاء و كنترول قيمت ها است اما اين كار در آمريكا و اروپا يک توطعه غير قانونی تلقی می شود در گذاشته واشنگتن حداقل تلاش می كرد از سياست های ضد تر است خود برای مقابله با كارتل ها در حوزه های دارو، اورانيوم و شيشه استفاده كند اما درباره اوپک ، آمريكا و دولت های ديگر سالها است كه اجازه داده اند اين سازمان به سياست خود ادامه دهد و هيچگاه از مذاكرات wto برای مقابله با اين سياست ها استفاده نكرده اند اين در حالی است كه يكی از پيش شرط های عضويت عربستان یا هر كشور ديگری درwto عقد قراردادهای دو جانبه با 40 دولت عضو از جمله اروپايی ها و واشنگتن است آمريكا و اتحاديه اروپا به اين دليل برای تغير ساختار اقتصادی عربستان فشار زيادی واردنمی كند كه اين كشور در قلب يک منطقه آماده برای زلزله سياسی واقع شده است . اما ناظران اين سازمان به نحوه بر خورد آمريكا و اروپا با عضويت عربستان درwto انتقادات زيادی وارد كرده اند.12
3- روند پيوستن ايران به سازمان تجارت جهانی آغاز شد:
گروه اقتصادی در خواست ايران برای عضويت در سازمان تجارت جهانی در بيست و سومين بار طرح در شورای عمومی این سازمان پس از یک دوره تلاش دشوار دیپلاماتیک پذیرفته شد . تجارت جهانی در خواست ايران برای ورود به مرحله مذاكرات و عضويت در اين سازمان را پذيرفت و ايران به عنوان عضو ناظر اين سازمان پذيرفته شد . مخالفت آمريكا با پذيرش در خواست ايران در طول 9 سال گذشته موجب شد تا 22 بار مطرح در خواست ايران برای آغاز مذاكرات پيوستن ايران به اين سازمان رد شود. اين پذيرش كه از ديد بسياری از محافل سياسی ، از نتايج اوليه و موثر مذاكرات هسته ای ايران و اروپا به شمار می آيد و از جمله تعهدات سه كشور اروپايی در توافق نامه پاريس است ، بيشتر به عنوان يک دستاورد سياسی تا اقتصادی صرف برای ايران ارزيابی می شود از سوی ديگر برخی محافل نيز كوتاه آمدن آمريكا از مواضع نه ساله خود در قبال عضويت ايران درwto را نشانه حمايت واشنگتن از مذاكرات هسته ای ايران و اروپا قلمداد می كنند . پس از امضای موافقتنامه پاريس در خواست ايران دوباره در شورای عمومی wto مطرح شد كه هر دوبار به دليل مخالفت آمريكا رد شد و نهايتأ در سومين بار ، اروپائيان به تعهدات خود عمل كردند.
به هر حال پذيرش درخواست عضويت ايران در wto از ديد بسياری از كارشناسان نقطه عطفی در مذاكرات هسته ای ايران و اروپا به حساب می آيد و می تواند تحركی به اين مذاكرات ببخشد . بر اساس مقرارات سازمان تجارت جهانی آغاز مذاكرات برای پيوستن كشورها به اين سازمان بايد با رأی مثبت همه كشورهای عضوصورت گيردو درطول سالهای گذاشته و از سالهای 1376 كه نخستين در خواست ايران در شورای عمومی اين سازمان مطرح شد همواره به دليل مخالفت آمريكا اين در خواست ها رد می شد به گزارش منابع خبری خارجی ورود ايران به مرحله مذاكره برای پيوستن به اين سازمان با توجه به تجربه ديگر كشورها روندی طولانی دارد حداقل زمان برای پايان اين مرحله ده سال است ولی برخی كشورها مانند روسيه پس از گذاشت دوازده سال هنوز به اين سازمان نپيوسته اند منابع خارجی در گزارش های جداگانه تأكيد كردند كه تصميم شورای عمومی سازمان جهانی تجارت پس از پايان گفتگوهای ايران با طرف های اروپايی در زمينه تعليق فعاليت های اتمی انجام شد. حميد رضا آصفی سخنگوی وزارت خارجه كشور ايران در گفتگو با خبر گزاری تأكيد كرد حق عضويت ايران در سازمان تجارت جهانی بی دليل ناديده گرفته می شود اين منابع تلاش های ديپلماتيک دشوار و مداوم را عامل پذيرش حق ایران در عضویت سازمان تجارت جهانی اعلام کردند با پذیرش عضویت ایران به عنوان عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی بايد گزارش رژيم تجاری و اطلاعات اقتصادی كشورمان برای ارائيه به این سازمان تهیه و به گروه شناسی این سازمان که آینده با حضور نماینده کان برخی کشورها تشکیل میشود ارائه می كند.
برای انطباق اقتصاد با ضوابط wto سه اقدام مهم بايد انجام گيرد ارز تک نرخی شود . سوبسيد انرژی حذف گردد و متوسط حقوق گمرکی به حدود 5 % برسد در وضع موجود اقتصاد ايران حدود 70 % با اقتصاد گلوبال منطبق است و 30 % بقيه بايد طی 3 سال آتی انجام گيرد . ساخت سياسی گلوبال بر 5 اصل استوار است . مجلس ، ريس جمهور، احزاب حداقلی، دمكراسی ديجيتالی ، و برسميت شناختن قدرت اقليت و در جامعه گلوبال اكثريت فقط حق دارد در پنچ تا ده حوزه نظر خود رابر اقليت تحميل كند مجموعه قوانين يكی از مناطق آزاد تجاری چين 80 صفحه است تنها قانون صادرات و واردات ايران 400 صفحه است در حاليكه قانون صادرات و واردات آلمان 8 صفحه است پيشنهاد اديب : توليد در ايران از شمول كليه قوانين معاف و تابع مناطق آزاد چين شود بدين طريق هزينه توليد در ايران حداقل 30 % كاهش خواهد يافت.
روزنامه آمريكايی نيورک تايمز در گزارش با عنوان آغاز مذاكرات پيوستن ايران به سازمان تجارت جهانی تأكيد كرد جورج بوش رئيس جمهور آمريكا در پی اخطار رهبران اروپايی برای همكاری اين كشور در مذاكرات هسته ای برخی تحريم ها در زمينه فروش قطعات هواپيمايی مسافربری به ايران را لغو كرد ولی در ان زمان جمهوری اسلامی ايران اين اقدام را ناكافی اعلام كرد در مذاكرات پاريس ميان ايران و كشورهای آلمان ، فرانسه ، و انگليس طرف های اروپايی وعده همكاريهای بيشتر سياسی و اقتصادی به طرف های مذاكره كننده ايرانی دادند و خواستار ارئيه شواهد صلح آميز بودن فعاليت هسته ای ايران شدند. سازمان تجارت جهانی فعلأ 149 عضو دارد و ايران به عنوان بيست و نهمين كشور به 30 كشوری پيوست كه برای پيوستن به اين سازمان در حال مذاكره هستند در اجلاس كه در همين مذاكره تشكيل شد گروه كاری برای عضويت كشور افريقائی سائو تومه پرنسيپ نيز موافقت شد همچنين پاسكال لامی نيز به طور رسمی به عنوان مدير كل سازمان تجارت جهانی انتخاب شد. 11